Niveauschakelaars worden gebruikt wanneer een vloeistof wel of niet een bepaald niveau mag bereiken en er een signaal naar de operator moet gaan wanneer dat niveau dan bereikt wordt in een tank of ander proces. Een niveauschakelaar heeft een drijver, de float genoemd, die vastzit aan de schakelaar en mechanisch schakelt wanneer een bepaald niveau bereikt wordt zonder dat hier een stroomtoevoer voor nodig is. Dit kan zowel bij een stijgend of dalend niveau zijn, afhankelijk van de toepassing. Dit betekent dan ook dat niveauschakelaars niet afhankelijk zijn van schuimvorming, geleiding, druk, vacuüm, temperatuur, dampen, condensatie, bubbels, kookeffecten of trillingen en dat ze ook geschikt zijn voor bijna alle vloeistoffen.
De schakeling kan eigenlijk altijd wel aangepast worden aan de wensen van het proces. Zo is er de Normaal Open (NO) functie en ook de Normaal Dicht (NC – Normally Closed) functie. Normaal open betekent dat het contact ingeschakeld blijft totdat het niveau bereikt is en dat dan de schakelaar het contact uitzet. Andersom betekent Normaal dicht dat het contact normaal niet ingeschakeld is, maar dat dit wel gebeurt als het niveau bereikt is. Wanneer het niveau weer terug naar de initiële staat gaat, zal de schakelaar opnieuw schakelen om terug in de oorspronkelijke setting te gaan.
De meest voorkomende variant zit verticaal in het proces geïnstalleerd om te schakelen als iets vol of leeg begint te raken. De drijver zit vast een aan staaf of kabel en kan van een hele reeks materialen gemaakt zijn. Dit hangt natuurlijk af van wat het best bij het proces en het medium past. Er zijn ook drijvers die heel diep in tanks hangen en in de slurry drijven die zich daar bevindt. Deze schakelen op het moment dat de tank dusdanig leeg is en zijn dus niet gevoelig voor alles wat er in de tank drijft.
Horizontale niveauschakelaars hebben een arm die meebeweegt met het niveau van de vloeistof en een montagepunt wat vastzit aan de zijkant van de tank. Omdat deze versie steviger ontworpen is, wordt deze vaak gebruikt bij moeilijke processen en vloeistoffen, omdat de levensduur over het algemeen langer is. Het principe is hetzelfde als bij de horizontale niveauschakelaar.